Linux (telaffuz: Lin-uks), Unix’e fikirsel ve teknik anlamda atıfta bulunarak geliştirilmiş; açık kaynak kodlu, özgür ve ücretsiz bir işletim sistemi çekirdeğidir. Çekirdeğin kaynak kodları GNU Genel Kamu Lisansı çerçevesinde özgürce dağıtılabilir, değiştirilebilir ve kullanılabilir. Linux ismi ilk olarak Linus Torvalds tarafından yazılan ve 5 Ekim 1991 Linux 0.02 etiketiyle duyurusu yapılan[1], Linux çekirdeğinden gelmektedir.
Çok geniş bir donanım desteğine sahip olan Linux çekirdeği; Sunucu bilgisayarlar, masaüstü-dizüstü bilgisayarlar, iş istasyonları, akıllı telefonlar, yeni nesil TV'ler ve tabletler gibi hemen her platformda tam bir uyum içerisinde çalışabilmektedir. Linux sunucu işletim sistemlerinde kullanım oranı bakımından ilk sırada tercih edilmekte ve dünyanın 10 hızlı süperbilgisayarında da kullanılmaktadır.[2]
Linux, tek başına bir çekirdek olarak son kullanıcı için bir anlam ifade etmemektedir. Çünkü Linux çekirdeği içinde grafiksel masaüstü ortamı, web tarayıcı, ofis seti, video oynatıcı gibi yazılımlar sunulmamaktadır. Linux çekirdeğini kullanan çeşitli dağıtımlar bu çekirdeğin üzerine dağıtımın hitap ettiği kitleye yönelik yazılımlar ilaveler edilmekte ve son kullanıcıya bir paket olarak sunulmaktadır.
Bir kısım kitle tarafından "Linux” kelimesiyle ifade edilen çekirdek, bir kısım kitle tarafından da GNU Projesi yazılım ve araçlarını içermesi nedeniyle "GNU/Linux” diye ifade edilmekte, bu söz grubu ile adlandırılmaktadır.






GNU

UNIX işletim sisteminin 1980'lerin başında özel lisanslar ile pazarlamaya başlaması üzerine, 1983 Eylül ayında Richard Stallman tarafından, amacı UNIX benzeri ve parasız dağıtılabilen bir işletim sistemi ortaya çıkarmak olan GNU Tasarısı (GNU Projesi) başlatılmıştır. Açılımı GNU’s Not Unix (GNU Unix değildir) dir. Bu ismi almasındaki sebep de tasarımının Unix'e benzerken kendisinin özgür yazılım olması ve herhangi bir Unix kodunu içermemesidir.
Proje, günümüzde etkin olarak geliştirilmeye devam etmektedir. Projenin geliştirilmesi, GNU Tasarısı tarafından gerçekleştirilmekte olup, bu tasarı altında birçok GNU belge ve yazılımları bulunur.
Evvelden GNU Projesi içinde çekirdek olarak kullanılması planlanan GNU/Hurd ise, teknik ve fikirsel aksaklıklardan ötürü tamamlanamamıştır. GNU Projesinin bu eksiğini de Linux çekirdeği doldurmuştur. Çünkü GNU projesi çerçevesinde yaratılacak olan Unix benzeri işletim sisteminin çoğu parçaları bitmişti. Yapılmayan en önemli parça işletim sisteminin çekirdeği idi. Bu eksik de Linux çekirdeği tarafından kapatılmış oldu.

Linux Dağıtımları

"Linux dağıtımı" ile vurgulanan aslında tam bir işletim sistemi olarak çalışır hale gelmiş bir özgür yazılım projeleri topluluğudur. Dağıtım kavramı, özgür yazılım felsefesinin çok alternatifli dünyasının bir sonucu olarak ortaya çıkmış, Linux'a özgü bir terimdir.
Şu anda GNU yazılımlarını ve diğer özgür yazılımları bir araya getiren ve tüm bunları bir Linux çekirdeği ile beraber toplu, derlenmiş ve kurulumu çok kolay bir işletim sistemi olarak piyasaya süren birçok çalışma mevcuttur. Bunlardan önce çıkan bazı dağıtımlar şunlardır:



  • Red Hat
  • Mageia
  • Arch Linux
  • PCLinuxOS
  • Slackware

Dağıtımların her biri Linux çekirdeği kullandığı için "Linux" olarak da adlandırılırlar.
Ülkemizde Linux çalışmaları 2005 yılında TÜBİTAK tarafından başlatılan Pardus işletim sistemi projesinin etkisiyle önemli bir hız kazanmıştır.

Kullanım Alanları

Açık kaynaklı olması çekirdek yapı üzerine uygulama geliştirmeyi kolaylaştırmaktadır.
Linux çekirdeği günümüzde bilgisayarların ötesinde hayatın birçok alanında kullanılmaktadır. Kullanım alanlarına; sunucular, mobil telefonlar, iş istasyonları, tablet bilgisayarlar, televizyonlar, oyun konsolları, eğitim simülatörleri, otomobiller ve hatta uçaklar örnek olarak gösterilebilir.

Masaüstü-dizüstü bilgisayarlar


Linux çekirdeği kulanan sistemler masaüstü, dizüstü ve netbook bilgisayar pazarında henüz geniş bir paya sahip değildir.[3] Masaüstü Linux sistemlerine Ubuntu, Fedora, Debian, Linux Mint, OpenSUSE, Mageia örnek olarak gösterilebilir.
Son kullanıcıya hitap etmek amacıyla geliştirilmekte olan Linux dağıtımlarda; KDE, GNOME, Xfce, LXDE gibi bir masaüstü ortamı, Mozilla Firefox, Chromium gibi bir web tarayıcı, LibreOffice gibi bir ofis seti, Gimp gibi bir grafik işleme yazılımı gibi gözde özgür yazılımlar paketlenerek, son kullanıcıya sunulmaktadır.
Linux dağıtımların, kullanıcılar için asıl görünen yüzünü teşkil eden parçası, dağıtımın kullandığı "masaüstü ortamı"dır. Başta KDE, GNOME ve Xfce olmak üzere Linux için yazılmış çeşitli masaüstü ortamları bulunmaktadır.



  • GNOME kullanan Fedora Linux dağıtımı


  • KDE kullanan OpenSuse Linux dağıtımı


  • Unity kullanan Ubuntu Linux dağıtımı


  • Xfce kullanan bir Linux dağıtımı



Sunucular, ana bilgisayarlar ve süper bilgisayarlar

Linux ürünleri sunucu işletim sistemi olarak uzun zamandır oldukça yaygın bir şekilde kullanılmaktadır, 2008 Eylül ayında Microsoft CEO'su Steve Ballmer, dünya genelinde web sunucularının %60'ında Linux'un, %40'ında Windows'un kullanıldığını itiraf etmiştir.[4] IDC'nin 2007 raporunda, Linux yüklü olarak satılmış sunucular göz önüne alınarak o zaman genel sunucu pazarının % 12,7'sinin Linux'a ait olduğu belirtilmiştir.[5] Ancak bu istatistik, çeşitli şirketler tarafından satılan Linux sunucuların sayısı dayalıdır yani ve sonradan Linux yüklenerek kullanılan sunucuları içermemektedir. Netcraft’ın Eylül 2006'da yayınladığı rapora göre, on güvenilir internet şirketinden sekizi Linux ürünlerini internet sunucularında kullanmaktadır.
Linux dağıtımları LAMP sunucu-yazılım kombinasyonunun (Linux, Apache, MySQL, Phyton) köşe taşıdır. Linux dağıtımları diğer anabilgisayar işletim sistemleri ile karşılaştırıldığında, fiyatlandırma nedeniyle son on yılda giderek popüler olmuştur. Aralık 2009'da, bilgisayar devi IBM, pazarlamaya öncelik vereceğini ve ana bilgisayar tabanlı kurumsal Linux sunucularını satacağını bildirdi.
Linux dağıtımları, süper bilgisayarlarda işletim sistemi olarak da yaygın şekilde kullanılmaktadır: Kasım 2010 tarihinden beri en iyi 500 sistem arasında 459'u (%91.8) Linux dağıtımı kullanmaktadır. Ayrıca dünyanın en güçlü süper bilgisayarı olan ve 2011'de kullanılmaya başlanan IBM Sequoia için de işletim sistemi olarak seçilmiştir.


Akıllı telefonlar, tabletler


  • Android: Google tarafından, mobil cihazlar için üretilen, Linux temelli açık kaynak kodlu bir işletim sistemidir. Günümüzde akıllı telefon sektöründe yılı içi akıllı telefon satışları göz önüne alındığında pazar lideri konumundadır.[6]


  • Tizen: Linux Vakfı tarafından akıllı telefonlar, tabletler ve TV'ler için geliştirilen bir işletim sistemi projesidir.[7]. Tizen projesi Linux Vakfı bünyesinde Samsung ve Intel'den oluşan bir "Teknik Yönlendirme Grubu" tarafından yönetilmektedir. HTML5 tabanlı bir arayüze sahiptir.


  • Firefox OS: Mozilla tarafından geliştirilmekte olan, Linux tabanlı bir mobil işletim sistemi projesidir. HTML5 tabanlı bir arayüze sahiptir. Sony, Alcatel, Huawei ve ZTE gibi firmalar tarafından desteklenmektedir.[8]


  • Ubuntu Touch: Ubuntu tarafından, akıllı telefonlar ve tabletler için geliştirilen Linux tabanlı mobil işletim sistemidir.


  • Maemo: Nokia tarafından, akıllı telefon vBulletin. cihazlar için geliştirdiği, Linux çekirdeğini kullanan, açık kaynak kodlu bir mobil işletim sistemi. Nokia N900 modelinde kullanılmıştır.


  • WebOS: HP'nin Palm cihazlar için geliştirdiği, Linux çekirdeğini kullanan mobil platformu.



Linux Vakfı'na üye kuruluşlar



Günümüzde neredeyse tüm üniversitelerin bilgi işlem merkezleri, bunların yanı sıra alttaki gibi çok büyük kurumlar GNU/Linux kullanmakta ve bir şekilde özgür yazılımlara destek olmaktadırlar.

  • Fujitsu
  • IBM
  • Intel
  • NEC
  • Oracle
  • Qualcomm
  • Samsung
  • AMD
  • China Mobile


  • CISCO
  • Google
  • HP
  • Huawei
  • Motorola
  • Panasonnic
  • Sony
  • Nokia
  • Siemens


  • Boeing
  • General Motors
  • Toyota
  • Oracle
  • EToys
  • Troll Tech.
  • Novell
  • Yahoo
  • Red Hat


Telif hakkı ve isimlendirme

Linux ve çoğu GNU yazılımı GPL (Genel Kamu Lisansı) altında lisanslıdır. GPL, Linux dağıtıcılarına kaynak kodu(ya da herhangi bir değişikliği) alıcılar için aynı şartlar altında kullanılabilir hale getirmesini gerektirir. Yazılım sisteminin diğer anahtar bileşenleri başka lisanslar kullanabilir. Örneğin birçok kütüphane GNU, LGPL'yi ve GPL'nin birçok serbest versiyonunu kullanır. Ek olarak X Pencere sistemini X.org uygulamaları MIT Lisansı'nı kullanır.
Torvalds, Linux çekirdeğinin Genel Kamu Lisansı'nın 2. versiyonundan 3. versiyonuna geçmeyeceğini belirtir. Torvalds özellikle yeni lisansta yer alan ve dijital haklar yönetiminde yazılım kullanımını yasaklayan bazı hükümleri sevmemektedir ve aynı zamanda sayısı binleri bulan bütün telif hakkı sahiplerinden izin almak kullanışsız olacaktır.
Bir kısım kitle tarafından "Linux” kelimesiyle ifade edilen çekirdek, bir kısım kitle tarafından da GNU Projesi yazılım ve araçlarını içermesi nedeniyle "GNU/Linux” diye ifade edilmekte, bu söz grubu ile adlandırılmaktadır. Adlandrıma konusundaki tartışma uzun bir süredir devam etmektedir.


Kaynak: Linux - Vikipedi